«Ένας μεγάλος λαός περνάει τις μέρες τούτες της τρίχας το γιοφύρι . δεν κρίνεται η τύχη της Κύπρου, η τύχη της Κύπρου δεν κιντυνεύει, η δίκαιη πέτρα θα φάει σίγουρα το άδικο βουνό. Κρίνεται και κιντυνεύει, τις μέρες τούτες, η τύχη κ’ η τιμή μιας Αυτοκρατορίας. Ο λαός που ορθόθηκε σύσσωμος, σύψυχος, με τέτοια εθνική υπερηφάνεια κ’ ηθική ανάταση, στις πιο κρίσιμες ώρες του πολέμου, κ’ έσωσε την τιμή του κόσμου, περνάει τώρα μια από τις μοιραίες, αποκαλυπτικές δοκιμασίες, όπου θα ξεφανεροθεί η γνησιότητα ή το κίβδηλο της αρετής του.
Κι ακόμα βαθύτερα, πλατύτερα: κρίνεται η τύχη κ’ η τιμή ολόκληρου του δυτικού κόσμου, που καυχιόταν ως τόρα πως μάχουνταν για τη δικαιοσύνη και την ελευθερία των λαών. Τόρα θα δούμε αν ο κόσμος αυτός είναι άξιος να χρησιμοποιεί πια ωρισμένες άγιες λέξεις. Κι αν πια η ψυχή ενός τίμιου ανθρώπου μπορεί νάχει εμπιστοσύνη σε τέτοιους άρχοντες του κόσμου.Σ’ ένα αρχοντονήσι 400.000 ψυχές σηκόνουν φωνή και ζητούν ελευθερία· το τρισεύγενο έθνος, όπου γεννήθηκε η ελευθερία και το φως, σηκόνει φωνή μαζί τους· από τις τέσσερεις γωνιές της γης, και μέσα από αγγλικά ακόμα στήθη τινάζουνται φωνές οργής και διαμαρτυρίας. Δεν μπορούν σήμερα πια η βία και το άδικο να στραγγαλίσουν κρυφά, αδιαμαρτύρητα, ένα λαό. Ο κόσμος τούτος που θαρρούσαμε πως είχε σαπίσει έχει φαίνεται ακόμα ψυχές που τολμούν να υψώσουν κεφάλι στην υποκρισία, στην αδικία και στην αναίδεια.
Κρίσιμη στιγμή· από την απάντηση που θα δοθεί στο αίτημα της Κύπρου θα εξαρτηθεί η ηθική σωτηρία του κόσμου· κι από την ηθική σωτηρία του κόσμου εξαρτήθηκε πάντα η πολιτική, κοινωνική και πνεματική του σωτηρία. Η Κύπρος δεν είναι τώρα πια μια λεπτομέρεια, ένα νησί στην άκρα της Μεσόγειος θάλασσας· για μια στιγμή γίνεται το μοιρόγραφτο κέντρο όπου παίζεται η ηθική αξία του σημερινού ανθρώπου.
Πώς αντικρύζει η Βρετανική Αυτοκρατορία την τραγική ετούτη στιγμή όπου κρίνεται η αρετή της; Αλοίμονο, με μέσα ανάξια ενός μεγάλου έθνους. Με την άναντρη σιωπή στην αρχή κ’ ύστερα με την ψευτιά, με τη συκοφαντία, με τη βία. Κρύβει το πρόσωπό της η ντροπή και φεύγει μακριά από τ’ ατιμασμένα γραφεία του Φόρεϊν Όφις.
Όμως ο αληθινός άντρας δεν απελπίζεται · ξέρει αυτός πως στον άτιμο, αλλοπρόσαλλο τούτον κόσμο ζουν και βασιλεύουν μερικές θεμελιακές αρχές, θυγατέρες του ανθρώπου, που αυτός τις έπλασε με ιδρώτα, αίμα και κλάματα. Κ’ είναι αθάνατες· οι περισσότερες γεννήθηκαν στην Ελλάδα: η ελευθερία, η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, η δίψα της δικαιοσύνης.
Μεγάλες μυστηριώδεις δυνάμεις που πληθύνουνται και θεριεύουν στο διωγμό. Ακούστε τι λέει ένας αιώνιος μύθος: ένας άγγελος κατέβηκε στη γης κι ο άρχοντας του κόσμου λύσσιαξε να τον δει. Χύθηκε απάνω του και τον μοίρασε σε δύο με το σπαθί του· κι ευτύς ο ένας άγγελος έγιναν δυό· ξαναχύθηκε απάνω τους ο άρχοντας του κόσμου και μοίρασε σε δυό τους αγγέλους· κ’ οι δυό άγγελοι έγιναν τέσσερεις, κ’ οι τέσσερεις οχτώ. Κ’ οι οχτώ δεκάξη και σε λίγο η γης είχε γεμίσει αγγέλους.
Ποιος είταν ο άγγελος αυτός; Ο άγγελος της ελευθερίας. Η Κύπρος γρήγορα θα γεμίσει αγγέλους· κι ο άρχοντας του κόσμου τούτου θα γκρεμιστεί στα τάρταρα χωρίς τιμή και συντριμένο το σπαθί του.
Υπάρχει στον κόσμο τούτον ένας μυστικός νόμος – αν δεν υπήρχε, ο κόσμος θάταν από χιλιάδες χρόνια χαμένος- σκληρός κι απαραβίαστος: το κακό πάντα στο τέλος νικιέται. Θαρρείς κ’ είναι απαραίτητος αγώνας πολύς κ’ ιδρώτας πολύς και δάκρυο για να ξαγοράσει ο άνθρωπος το δίκιο του· κ’ η ελευθερία είναι το πιο ακριβοαγόραστο αγαθό· δε δίνεται δωρεάν μήτε από ανθρώπους μήτε από θεούς. Πηγαίνει από χώρα σε χώρα, όπου τη φωνάξουν, από καρδιά σε καρδιά, ανύπνοτη, ανυπόταχτη, χωρίς συμβιβασμό. Τόρα τη βλέπουμε με σίγουρην ορμή να δρασκελάει τα χώματα της Κύπρου· και σε λίγο τα πόδια της θα γεμίσουν αίματα. Έτσι πάντα αυτή ανοίγει δρόμο.
Καλή η στιγμή να ξεχάσουμε τα πάθη μας και τις ταπεινές έγνιες και ν’ ακολουθήσουμε όλοι, καθένας με το χάρισμα που τούδοκε ο Θεός, το περπάτημά της απάνω στην κυπριότικη γης· και να μοιραστούμε μαζί της, όσο μπορούμε, τον πόνο, την ορμή και τον κίντυνο· κι αργότερα – σίγουρα, αυτός είναι, το είπαμε, ο νόμος- και τη μεγάλη χαρά.
Δεν αντιπροσωπεύω τίποτα, δεν είμαι τίποτα· μονάχα μια συνείδηση καθαρή· όμως μια καθαρή συνείδηση βαραίνει στη ζυγαριά του Θεού και του καιρού πιο πολύ από μιαν Αυτοκρατορία. Και τόρα που σηκόθηκε η Κύπρος από τα κύματα και φωνάζει, κάθε καθαρή συνείδηση, από τα πέρατα της γης, όπου κι αν βρίσκεται, ακούει τη φωνή, βλέπει την αδικία, και ρήχνει την πέτρα, το ανάθεμα στον άρχοντα του κόσμου τούτου, τον αδικητή. Ο άρχοντας γελάει και σαρκάζει· έχει τη δύναμη μαζί του, στρατούς και στόλους και θανατηφόρα πουλιά στον αγέρα· και πλούτη μεγάλα και προδότες· και «ύβριν» πολλή· γελάει και σαρκάζει, μα μια μέρα – τέτοια στάθηκε πάντα η παντοδυναμία του αδικημένου ανθρώπου- μια μέρα η πέτρα αυτή που τούρηξε η καθαρή συνείδηση, θα κρεμαστεί από το λαιμό της Αυτοκρατορίας και θα τη βουλιάξει. Έτσι πάντα βούλιαξαν οι μεγάλες Αυτοκρατορίες.
Όταν πριν από κάμποσα χρόνια γύριζα στην Κύπρο, μαγεμένος από το τόσο ελληνικό φως της τη γλύκα, ένας γέρος πρόβαλε από ένα χωριάτικο σπιτάκι, κοντά στη Φαμαγκούστα. Πιάσαμε κουβέντα. Μιλούσε, για τι άλλο; Για την ένοση , και τα μάτια του σπίθιζαν· κι άξαφνα ένα φαρδύ χαμόγελο περιχύθηκε στο ηλιοκαμένο του πρόσωπο· έβαλε το χέρι στην καρδιά του:
-Κουνήθηκαν τα θεμέλια της Αγγλίας, μου ‘πε σιγά, σα να μου μπιστεύουνταν ένα μεγάλο μυστικό. Κουνήθηκαν, γιατί κουνήθηκε η καρδιά του ανθρώπου.
Κουνήθηκε η καρδιά του ανθρώπου, ω μεγάλη Αυτοκρατορία!»
Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ
Δημοσιεύτηκε στη «Νέα Εστία» και «Ελευθερία», Πέμπτη 16 Σεπτεμβρίου 1954