«Σεπτεμβριανά» ονομάστηκαν τα γεγονότα της 6ης και 7ης Σεπτεμβρίου 1955, όπου Τούρκοι παρακρατικοί, οργανωμένοι από το βαθύ κράτος και την τουρκική κυβέρνηση, προκάλεσαν βίαια επεισόδια κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία και εκκλησίες.
Την αφορμή για την εκκίνηση του πογκρόμ έδωσε μια βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, που αποδείχτηκε στη συνέχεια ότι ήταν σκηνοθετημένη από την τουρκική κυβέρνηση,καθότι από την προηγούμενη νύχτα ακροδεξιοί εθνικιστές του τουρκικού παρακράτους είχαν φροντίσει να σημαδέψουν με κόκκινη μπογιά τα σπίτια και τα καταστήματα των Ελλήνων για να ξέρουν τι καταστρέφουν!
Να σημειώσουμε ότι το σημάδεμα των σπιτιών σε όλα τα μέρη του κόσμου είναι οιωνός κάποιας δικτατορίας ή γενοκτονίας που πλησιάζει. Ετσι έγινε και στη ναζιστική Γερμανία, έτσι έκανε και η Κου Κλουξ Κλαν στις ΗΠΑ. Ετσι σημαδεύτηκαν τα σπίτια στη Βοσνία και στο Κοσσυφοπέδιο.
* «Τα γεγονότα της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου υπήρξαν μια μεγαλειώδης (muhtesem) επιχείρηση ανορθόδοξου πολέμου που είχε απόλυτη επιτυχία» ΣΑΜΠΡΙ ΓΙΡΜΙΜΠΕΣΟΓΛΟΥ (Τούρκος στρατηγός σε συνέντευξή του στο περιοδικό «Tempo», τεύχος 9, 15 Ιουνίου 1991, σελ. 24)
Την αφορμή για την εκκίνηση του πογκρόμ έδωσε μια βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, που αποδείχτηκε στη συνέχεια ότι ήταν σκηνοθετημένη από την τουρκική κυβέρνηση,καθότι από την προηγούμενη νύχτα ακροδεξιοί εθνικιστές του τουρκικού παρακράτους είχαν φροντίσει να σημαδέψουν με κόκκινη μπογιά τα σπίτια και τα καταστήματα των Ελλήνων για να ξέρουν τι καταστρέφουν! Να σημειώσουμε ότι το σημάδεμα των σπιτιών σε όλα τα μέρη του κόσμου είναι οιωνός κάποιας δικτατορίας ή γενοκτονίας που πλησιάζει. Ετσι έγινε και στη ναζιστική Γερμανία, έτσι έκανε και η Κου Κλουξ Κλαν στις ΗΠΑ. Ετσι σημαδεύτηκαν τα σπίτια στη Βοσνία και στο Κοσσυφοπέδιο.
«Πριν από τα Σεπτεμβριανά ορισμένοι αλήτες σημάδεψαν τα σπίτια στα οποία ζούσαν Ρωμιοί» έγραψε τρεις ημέρες μετά την πρεμιέρα του «Φθινοπωρινού πόνου» ο διευθυντής της «Χουριέτ» Ερτουγρούλ Οζκιόκ.
Η φιλοσοφία του οργανωμένου πογκρόμ της νύκτας της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 σχετιζόταν απολύτως με τις διαδικασίες της τουρκικής εθνογένεσης, που είχαν ως βασικό εργαλείο την εξόντωση των μη τουρκικών, κυρίως χριστιανικών κοινοτήτων μέσα από προσχεδιασμένες γενοκτονίες και τη βίαιη μεταφορά του πλούτου τους στην εθνικιστική τουρκική στρατιωτικο-γραφειοκρατία.
Οι παρακρατικοί μηχανισμοί που έδρασαν τη νύχτα εκείνη συνδέονται οργανικά με τους μηχανισμούς που δημιούργησαν οι ακροδεξιοί εθνικιστές του Κομιτάτου «Ενωση και Πρόοδος» από το 1908 και συνέχισαν να υφίστανται διαρκώς και τις επόμενες δεκαετίες ως εργαλείο κατασκευής του καινοφανούς τουρκικού έθνους. Ο μηχανισμοί αυτοί διατηρούνται με τη μορφή της «Εργκενεκόν»,της οργάνωσης που μέχρι πρόσφατα φερόταν να έχει στόχο την αποσταθεροποίηση και μετέπειτα την ανατροπή της κυβέρνησης Ερντογάν.
Το ιστορικό πλαίσιο καθοριζόταν εκείνη την εποχή από την κυπριακή κρίση, τον αντιαποικιοκρατικό αγώνα των Ελλήνων της Κύπρου ενάντια στη Βρετανική Αυτοκρατορία.
Η βρετανική ανάμειξη
Τη βρετανική υποκίνηση της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης μελέτησε η Τουρκάλα ιστορικός Ντιλέκ Γκουβέν. Σε συνέντευξη που έδωσε στον Αρμένιο δημοσιογράφο Χραντ Ντινκ, πριν αυτός δολοφονηθεί από τους ακροδεξιούς παρακρατικούς της «Εργκενεκόν», αναφέρθηκε αναλυτικά στην ανάμειξη αυτή:
«....Ως κυρίως αίτιο φαίνεται το Κυπριακό, όμως στην πραγματικότητα είναι η περίοδος οικοδόμησης εθνικού κράτους. Μπορούμε να ξεκινήσουμε από τους εκτοπισμούς πληθυσμών του 1915, το Φόρο Περιουσίας, τα γεγονότα της Θράκης. Ολα είναι και από μία περίοδος. Κατά τα Σεπτεμβριανά δεν χτυπήθηκαν μόνο οι Ρωμιοί. Αν δούμε τους αριθμούς πρόκειται για 60% Ρωμιούς, 20% Αρμενίους, 12% Εβραίους. Το εκτός Ρωμιών ποσοστό δεν είναι τυχαίο. Στους καταλόγους που κρατούσαν υπήρχαν και τα αρμενικά καταστήματα και οι αρμενικές οικογένειες. Εάν περιορίσουμε την αιτία στο Κυπριακό, τι δουλειά είχαν οι Αρμένιοι στους καταλόγους;
»(...)Οταν το 1950 ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας είπε ότι "δεν υπάρχει για μας θέμα Κύπρου", δεν είχε αρέσει στους Αγγλους διότι την εποχή εκείνη η Κύπρος ήταν αποικία τους. Ολος ο κόσμος ήταν ενάντιος στην κυβέρνηση της Αγγλίας, κι αυτή μεταξύ 1950 και 1955 είχε στηρίξει την πολιτική της στο πώς θα κατόρθωνε να τραβήξει την Τουρκία μέσα στο πρόβλημα και να την καταστήσει συνομιλητή της Ελλάδας. Αυτό ήταν το σχέδιό της. Τον Αύγουστο του 1955 αποφασίστηκε η Διάσκεψη του Λονδίνου. Οταν μελετάμε τα απομνημονεύματα των πολιτικών της Αγγλίας, συναντάμε την εξής λεπτομέρεια: "Εμείς ως Αγγλία δεν επιθυμούσαμε καθόλου συμφωνία. Σημαντικό για μας ήταν όχι να αποτελέσουμε μέρος του προβλήματος, αλλά να καταστήσουμε αντιμαχόμενες πλευρές την Τουρκία και την Ελλάδα".
»(...)Ενα έτος πριν από τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου, φθάνει στο υπουργείο Εξωτερικών της Αγγλίας από το αγγλικό προξενείο της Αθήνας τηλεγράφημα, το οποίο αναφέρει: "Οι σχέσεις Τουρκίας και Ελλάδας είναι άριστες. Εάν όμως γίνει κάτι στην οικία του Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, θαυμάσια μπορεί να γίνουν όλα άνω κάτω".
»Ενδιαφέρον δεν είναι; Υπάρχει τέτοιο έγγραφο. Στη διοργάνωση των γεγονότων υπάρχει αγγλική προτροπή. Και τα γεγονότα βολεύουν τους Αγγλους. Στα γεγονότα αυτά, για τις επιθέσεις στους Αρμένιους και τους Εβραίους, αναφέρεται μόνον πως "Τούρκοι και Ελληνες αρπάχτηκαν για το Κυπριακό"». (Η συνέντευξη αναδημοσιεύτηκε στην κωσταντινουπολίτικη εφημερίδα «Ανατολή», που εκδίδεται στην Αθήνα).
Αυτό που δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί είναι η περίεργη σύμπτωση, ότι τη «νύκτα των κωνσταντινουπολίτικων κρυστάλλων», στην Πόλη βρέθηκαν όλοι οι αρχηγοί των μυστικών υπηρεσιών των ΝΑΤΟϊκών χωρών, μεταξύ αυτών και ο αρχηγός της CIA Αλαν Ντάλες.
Το πογκρόμ με αριθμούς
Το κόστος για την ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης ήταν μεγάλο. Μέσα σε λίγες ώρες, σαράντα πέντε ελληνικές κοινότητες καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν.
Τα γεγονότα της 6ης προς την 7η Σεπτεμβρίου του 1955 προκάλεσαν:
* Το θάνατο 16 Ελλήνων και τον τραυματισμό 32.
* Το θάνατο ενός Αρμενίου.
* Το βιασμό 12 Ελληνίδων.
* Το βιασμό αδιευκρίνιστου αριθμού ανδρών (εξαναγκάστηκαν να υποστούν περιτομή).
Την καταστροφή:
* 4.348 εμπορικών καταστημάτων,
* 110 ξενοδοχείων,
* 27 φαρμακείων,
* 23 σχολείων,
* 21 εργοστασίων,
* 73 εκκλησιών,
* 1.000 περίπου κατοικιών, όλα ελληνικής ιδιοκτησίας.
Το οικονομικό κόστος των ζημιών ανήλθε σε 150 εκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς, ενώ η ελληνική κυβέρνηση τις υπολόγισε σε 500.000.000 δολάρια. Η οικονομική αιμορραγία και ο φόβος ανάγκασαν χιλιάδες Ελληνες ομογενείς να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα.
Μετά το πογκρόμ πολλοί Ελληνες εκδιώχθηκαν από τις δουλειές τους: 2.000 τσαγκάρηδες, 2.000 επιπλοποιοί, 2.700 εργαζόμενοι σε εστιατόρια, 500 εργάτες σε σοκολατοποιίες, 400 τυπογράφοι, 400 εργάτες σε εργοστάσια ελαστικών, 350 εργαζόμενοι σε υφαντουργεία, 150 εργαζόμενοι σε χυτήρια. Αργότερα, το τουρκικό κράτος διά του προέδρου Τζελάλ Μπαγιάρ υποσχέθηκε αποζημίωση για την καταστροφή των ελληνικών περιουσιών. Στην καλύτερη των περιπτώσεων δεν ξεπέρασε το 20% των απαιτήσεών τους, με δεδομένο ότι τα περιουσιακά τους στοιχεία είχαν υποτιμηθεί δραματικά.
Πολλές λεπτομέρειες για τα Σεπτεμβριανά ήλθαν στο φως το 1961, κατά τη διάρκεια της δίκης για εσχάτη προδοσία του πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές, ο οποίος ανατράπηκε από τους στρατιωτικούς και κατέληξε εν τέλει στην αγχόνη. Ο Μεντερές δήλωσε δημοσίως ότι τόσο η έκρηξη στο προξενείο της Θεσσαλονίκης όσο και το πογκρόμ ήταν προσχεδιασμένα από τον ίδιον και τα στελέχη του Κεμαλικού Κόμματος που είχε την εξουσία. Μια άλλη συνέπεια των Σεπτεμβριανών ήταν ότι με αφορμή τα γεγονότα ο τουρκικός στρατός επέβαλε την παρουσία του στα πολιτικά δρώμενα της Τουρκίας. Πολύτιμα στοιχεία για τη σκοτεινή εκείνη σελίδα προσκομίζει το βιβλίο του διαπρεπούς Ελληνοαμερικανού βυζαντινολόγου Σπύρου Βρυώνη «The Mechanism of catastrophe: The Turkish Pogrom of September 6-7, 1955 and the destruction of Greek Community of Istambul, Greekworks.com, New York, 2005». Το σημαντικό αυτό βιβλίο μεταφράστηκε και εκδόθηκε στην Ελλάδα με τίτλο «Ο Μηχανισμός της Καταστροφής: Το Τουρκικό Πογκρόμ της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 και ο Αφανισμός της Ελληνικής Κοινότητας της Κωνσταντινούπολης».